KRACHTPLAATSEN IN DE LAGE LANDEN - WEST

WARMOND

 

De Oude Toren, Warmond

 Foto Wikipedia

Het ontstaan van Warmond

Het dorp Warmond is ontstaan op een oude duin. Die duin maakte deel uit van strandwallen langs de kust. Deze strandwallen of oude duinen zijn ongeveer 5000 jaar voor de christelijke jaartelling ontstaan door een stijging van het zeewater. Mensen gingen op de strandwallen wonen omdat het hen bescherming bood tegen het water. Dat was nogal geïsoleerd in moerassig gebied.

Vroege bewoning

De strandwal van Warmond werd al vroeg bewoond. Al in de 5^e eeuw vinden we nederzettingen in de streek.  Sommige archeologen rekenen de eerste vaste bewoners van de Duin- en Bollenstreek tot de zogeheten Vlaardingencultuur waarmee de periode 3500-2500 voor de christelijke jaartelling wordt aangegeven. Zeker zijn enkele vondsten, o.a. bij Mariëngaarde in Warmond die heel ruim worden gedateerd tussen de nieuwe steentijd en de bronstijd.

Schriftelijke bronnen

Warmond begint haar geschreven geschiedenis in 918, dan wordt er voor het eerst gesproken over Warmelda. Dit betekent ‘overgang in water’. Een andere bron is een 9^e-eeuwse goederenlijst van de St. Maarten in Utrecht, 866 om precies te zijn, waarop drie manis (boerderijen) in “Uarmelde” vermeld worden. Ook over de naam zijn verschillende interpretaties. De betekenis van de naam Warmond is ontleend aan het water, de monding van de War: de naam van het water ging vaak over op de nederzetting aan dat water. Nu heet het water bij Warmond De Leede.

Warmond in de Middeleeuwen

Over de Middeleeuwen is weinig bekend.Omstreeks1300 stonden er zes kastelen rond een dorp van slechts 200 mensen. Kort na 1400 waren drie daarvan alweer verdwenen.

Warmond was een heerlijkheid wat wilde zeggen dat een heer of vrouwe op grond van een aantal rechten zeggenschap had over grond, bewoners en rechtsspraak.  Het tegenwoordige Warmond komt nog nagenoeg met de heerlijkheid, zoals die van de 13^e eeuw af geweest is, overeen.

Van kapel tot Sint Matthiaskerk tot ruïnekerk

Uit een oorkonde van 1063 wordt er melding gemaakt van een kapel in Warmelde, die was gewijd aan Willibrordus. Die bestond dus al op de plek waar de latere kerk gebouwd zou worden. Rond 1314 wordt er voor het eerst gesproken over de Sint Matthiaskerk.De bouw heeft zeer waarschijnlijk eerder plaatsgevonden: in de 11^e of 12^e eeuw. Naast de toren lag het klooster St. Ursula of de 1000 Maagden. Dat klooster was via een onderaardse gang met de kerk verbonden. Deze middeleeuwse kerk wordt bij het beleg van Leiden in1573 door de Leidenaren (de Geuzen) in brand gestoken.  Ze wilden hiermee voorkomen dat de Spanjaarden zich er zouden verschansen. Alleen de oude toren en de stenen muren van de kerk blijven staan.

Omstreeks 1600 werd de kerk weer opgebouwd, door de Heer van Warmond, die de kerk aan de hervormde gemeenschap schonk. Zelf was hij katholiek. In 1874 werd er een nieuwe Mattiaskerk gebouwd aan de Herenweg. Ze braken de oude kerk af en werd alles weer in de oude staat teruggebracht: als ruïne dus! We spreken nu over de ruïnekerk.

 De toren van de ruïnekerk

Heden is de toren het oudste gedeelte van de ruïnekerk; hij is gebouwd op kloostermoppen (bakstenen). De toren is het oudst, de basis dateert uit de 13^e eeuw. In z’n huidige vorm dateert de toren waarschijnlijk uit de 15e eeuw en deze zal zeker opgetrokken zijn op resten van voorgaande torens. Het schip en koor gaan terug tot de zestiende eeuw, aangezien de kerk en vermoedelijk ook de toren meermalen herbouwd zijn. Duidelijk is te zien dat de kerk om de toren heen gebouwd is en er tegenaan, zodat we veilig kunnen aannemen dat de toren flink wat ouder is dan de kerkrestanten. Daar wijzen ook de enorme kloostermoppen wel op die aan de voet van de toren in het metselwerk te vinden zijn. Er wordt beweerd dat het de grootste bakstenen van Nederland zijn n.l. 43 en 49 cm lang. De toren is steeds onderdeel gebleven van de gedeeltelijk weer opgebouwde kerk. De begraafplaats is eigendom van de Protestantse Gemeente te Warmond.

De toren is in 1968 verkocht aan de gemeente Warmond en omstreeks 1975 is de laatste restauratie aan de toren verricht. Wat resteert is een schilderachtige plek met middeleeuwse ruïnemuren; een klein deel van de onderaardse kloostergang is nog intact. Rondom de ruïne en toren ligt de begraafplaats van de hervormde kerk. Binnen de ruïnekerk liggen een paar opmerkelijke graven, zoals die van Jacob van den Woude, de heer van Warmond (1398) alsmede een grafmonument van de kerkleiders van de Oud-Katholieke kerk, de Jansenisten. Onder de ruïnekerk is een grafkelder van de Oud Katholieke kerk; in deze grafkelder werden belangrijke bisschoppen bijgezet.

Leylijn

John Hunter noemt in het tijdschrift de Ley Hunter, nr. 104, een leylijn die start vanuit de windmolen op een eiland midden in de Kagerplassen via het Huys te Warmont naar de ruïnekerk. De lijn gaat dan door naar het voormalige steenhuis met woontoren en ringmuur van de Heer van Teylingen (nu is daar de kinderboerderij ‘De Kloosterhof” gevestigd); de lijn gaat dan door het Groene Kerkje te Oegstgeest en opnieuw een windmolen, voordat hij eindigt in Rijnsburg, bij de kerk en het voormalige klooster.

Persoonlijke ervaring

Warmond is een aantrekkelijke plaats, het ademt ondanks het toerisme dat zich aan de kant waar het water zich afspeelt, een sereniteit en oudheid uit die nieuwsgierig maakt. Er staan veel prachtige monumentale huizen langs de weg die zich door de gemeente slingert. Het gevoel klopt met de constatering dat het niet veel is veranderd sinds de 13^e eeuw en dat betekent natuurlijk niet dat de tijd heeft stilgestaan. Je voelt het. Het terrein van en rond Mariëngaarde oefent een grote aantrekkingskracht op mij uit. Er zijn slingerende paadjes, bosschages, het kerkhof in het parkje achter de huidige katholieke kerk. En dan de ruïnekerk. Ook toen ik nog helemaal niets van leylijnen afwist, werd ik al naar dit stukje ‘buiten de tijd’ getrokken, dwalend langs de graven. Nu sta ik met mijn rug naar de toren en zie de contouren van de verdwenen kerk vóór me. Als ik bij het altaar deel ga staan, voel ik de energie door mijn benen en handen trekken. Het is een prettig, tintelend gevoel. De tijd lijkt hier stil te staan en dat is meer dan alleen omdat het hier oude grond is, met geschiedenis. De bomen rond de ruïnekerk ritselen hun bladeren in de wind. Fluisteren hun verhalen. Het is hier gewijde grond. Het is hier een andere dimensie.

praktische informatie

De Oude Toren, met ruïnekerk, Monseigneur Aengenentenlaan/hoek Klinkenberg, Warmond

 

 

 

 

© Lida van de Water (AleidisAvenahar)

www.avenahareducatie.blogspot.com

 

 

 

 

 

Bronnen

• Stichting Pelgrimspad, Langs het pelgrimspad in Leiden, Haarlem en de Bollenstreek, 2001
• Matthieu Fannee, ‘tlant te Waremunde, 2014
• Jeroen van Zoolingen, Het verleden van de velden, archeologie van de Duin-en Bollenstreek, 2017
• Anja Schrage en André van Noort, de geschiedenis van Warmond.Historisch Genootschap Warmelda, 2007 www.warmelda.nl
• Danny Sullivan, Leylines, a comprehensive guide to alignments, 1999
• S.J. Fockema Andrea, Warmond, Valkenburg en Oegstgeest. Apparaat voor de geschiedenis van Holland, 1976
• Tjeerd Gorter, Levend Land. Splendid Life, 2019
• Wim Bonis, het voortleven van het Godinnenerfgoed. Naar een synthese van schijnbare diversiteit. 2013
• www.zwanburgerroute.nl/vvv/Warmond-Historische-gebouwen.pdf
• http://www.pgwarmond.nl/HistOtoren.aspx

 

foto’s: Lida van de Water