KRACHTPLAATSEN IN DE LAGE LANDEN - WEST
KRACHTPLAATSEN OEGSTGEEST
Oegstgeest kent een aantal interessante plaatsen. Het Groene Kerkje had al heel lang mijn interesse en deze plek was mijn ingang. Achtereenvolgens behandel ik eerst de geschiedenis van Oegstgeest; en de vondst van de Osgerschaal. Daarna De Oude Hof, Abspoel, Oud-Poelgeest en Endegeest. De belangwekkendste gebieden, voor zover ik weet.
1 De Geschiedenis van Oegstgeest; de schaal van Osger; het wapen van Oegstgeest
2 Het Groene Kerkje
3 De Oude Hof
4 Abtspoel
5 Oud-Poelgeest
6 Endegeest
De Oudenhof, Oegstgeest
Op een plek waar je het niet zou verwachten, bij het winkelcentrum De lange Voort in Oegstgeest, heeft een heuse burcht gestaan, cirkelvormig. ringwalburg De Oudenhof. Daar waar nu het Irispark ligt. De houten brug in het park is een reconstructie van de brug uit vroeger tijd. Beeldbepalend is hier ook de Oudenhofmolen uit 1819.
De burcht, aldus heet informatiebord van de Historische Vereniging Oegstgeest, is in de 13e eeuw gebouwd in de vorm van een cirkelvormige muur van grote bakstenen (kloostermoppen) met een doorsnede van 40 meter. Daar omheen lagen drie cirkelvormige grachten; de totale diameter was ongeveer 150 meter. De grachten waren van binnen naar buiten ongeveer 15, 6 en 12 meter breed. Ertussen zullen wallen hebben gelegen met een begroeiing van duindoorn of iets dergelijks. Ten zuiden van de middelste gracht heeft waarschijnlijk een ‘voorburcht’ gestaan, de aanvankelijk houten woning van de kasteelheer. De buitenste gracht zal daar omheen gelopen hebben. Over alle grachten liepen bruggen.
De Canon geeft wat andere en gedetailleerdere informatie: toen de burcht werd gebouwd, gebruikten ze hout om de ronde palissaden te maken, van stevig eiken. Want baksteen konden ze nog niet maken, natuursteen uit de Eifel was te duur en bomen waren er genoeg. En dat was al in de 9 eeuw! “In de 9e eeuw werd heel West-Europa geteisterd door de invallen van de Vikingen”.
Ook Schuyf dateert het complex op de 9e of 10e eeuw, op basis van de vorm met de concentrische ringen. Het is in ieder geval niet onmogelijk dat het dertiende-eeuwse kasteel met de ringmuur terugging op een veel oudere grafelijke curtis en in dat geval zou de heuvel een restant kunnen zijn van de plek waar bij de Hof rechtgesproken werd.
In een latere fase, de 13e of 14e eeuw, werd de houten palissade vervangen door die stenen ringmuur, vergelijkbaar met die van de Leidse Burcht, maar dan wat groter, gemaakt dus van kloostermoppen, grote bakstenen.
Ook hier wordt getwijfeld aan bewoning: “Vermoedelijk woonde er niemand in de burcht zelf maar diende die alleen maar als vluchtburcht in geval van nood. Er zijn tenminste nooit sporen van bouwwerken of van bewoningsafval in het middendeel gevonden, een paar bier- of wijnkruiken uit de 13 e of 14e eeuw daargelaten. Ten zuiden van de buitenste ringgracht en bij de brug is er mogelijk wel iets van bewoning geweest.
Er is een juk opgegraven van de brug die tussen ringmuur en voorburcht heeft gelegen: de huidige brug aan de noordkant heeft jukken die gekopieerd zijn van het middeleeuwse juk. Het was een mooi staaltje middeleeuws timmermanswerk met een hoogte van 2 meter en een breedte van maar liefst 3 meter.
De burcht had dus geen woonfunctie en cirkelvormige burchten waren in die tijd al ouderwets. Hij is waarschijnlijk (maar informatie uit de Canon spreekt dit dus tegen) gebouwd door Willem II van Oegstgeest (overleden 1312), die een broer was van Hendrik van Kuik, burggraaf van Leiden. Deze heeft de burcht in Leiden herbouwd op de manier zoals hij er nu bijstaat, ook zonder woonfunctie, cirkelvormig en toen al ouderwets. Mogelijk zit daar verband tussen.
Volgens het informatiebord hebben de heren van Oegstgeest hier echter in de 13e eeuw gewoond. En in de Canon worden er heel wat bewoners, uiteindelijk tóch, opgevoerd.
Aanvankelijk waren er dus geen bewoners, het was immers bedoeld als vluchtburcht voor de bevolking, hebben in de laatmiddeleeuwse periode van 1190 tot 1342, de heren van Oegstgeest dus op de Oudenhof geresideerd, zoals dat zo mooi heet en dan wel in de woongebouwen ten zuiden van de burcht, zoals eerder aangegeven. Leuk weetje is dat de burcht/heerlijkheid en de naam in deze korte periode twee of drie keer via de vrouwelijke lijn zijn doorgegeven: Christina I en Christina II van Oegstgeest, Willemijn Mabelie. Daarna hebben er nog slechts huurders op de Oudenhof gezeten, waaronder Jan van den Woude die, toen hij in 1395 heer van Warmond werd, naar het Huis te Warmond verhuisde.
Het kasteelterrein lag niet ver van de oude strandwal waar ook de middeleeuwse kerk en de omliggende boerderijen van Oegstgeest lagen. (Treasure of Dutch).
Ontdekking van de ringburcht
In 1940 werd de Oude Hof opgegraven door Braat van het RmO. Hij had helaas (of nam) niet de tijd om het middengedeelte te onderzoeken en nam slechts enkele coupes door de gracht. Op basis daarvan meende hij wel te kunnen aantonen dat het middenterrein leeg was. Het verhoogde burchtterrein was ooit omgeven door een bakstenen ringmuur wat weer zou pleiten voor een twaalfde of dertiende eeuwse datering.
Rond 1400 is de Oudenhof afgebroken, maar op kaarten en luchtfoto’s bleef hij nog eeuwenlang zichtbaar.
Het burchtcomplex was dus enorm, een van de grootste van Nederland, met een grootste lengte van ruim 200 meter en een grootste breedte van circa 150 meter. Er passen bijna vier voetbalvelden in.
De Heilige Eik
Op een plattegrond uit circa 1550 staat de heilige eik bij de Oude Hof vermeld, op een heuvel als ‘den heiliche eyk’. (Schuyf). Kennelijk was deze eik in de zestiende eeuw object van verering. De eik stond op een perceel, naast dat van de Oude Hof. Daar werd zeer waarschijnlijk rechtgesproken en de eik was een gerichtseik. Braat nam de term ‘heilige eik’letterlijk (gelukkig maar), maar noemde het in zijn rapportage wel ‘klandestiene vereering’. Op grond van andere voorbeelden van eiken, die werden vereerd, stel ik me op het standpunt dat dit wel zeker een gerichtseik is geweest. Mogelijk, aldus Schuyf, is hij na 1550 vanzelf omgevallen, gezien zijn leeftijd.
Ook Fockema vermeldt de eik, ‘de Heilige-Eik’, die in 1550 nog “op het er van den Ouden-Hof staat”. Het brengt ons, aldus Fockema, terug naar het vóórchristelijke tijdperk. “Sporen van hoogen ouderdom”.
De eik zal geen Germaanse eik zijn geweest, ze worden immers hoogstens een paar honderd jaar. Maar of het nu slechts een speelse aanduiding van de toenmalige bezitters van de Oude Hof was, met een knipoog naar de geschiedenis, zoals de HVO in haar halfjaarlijkse periodiek uit 2006 stelt, de eik spreekt zeker tot de verbeelding.
Anno heden
Nu is er niets meer van over. Met een cirkelvormige stenen muur wordt de burcht nu aangegeven, in het park en er staat sinds 2006 een groot kunstwerk, de Verhalenverteller. Een dunne staalplaat met een zinklaag. De figuur staat ondersteboven. Groot! Je moet er maar van houden. Je kunt zitten op de ring… en mijmeren. “De Verhalenverteller heeft zijn oor op de grond en luistert naar de verhalen van vroeger die hier vanuit de grond aan de oppervlakte komen. Als je, tot een paar jaar geleden, heel dicht naast de Verhalenverteller ging staan dan kon je de verhalen horen. De laatste jaren was het stil bij de Verhalenverteller.”, aldus de Leidse Glibber in 2020. Inmiddels is het via een QR-code ter plekke weer mogelijk om de verhalen te horen. Verder zijn er schaaktafeltjes met stoeltjes geplaatst.
Onder de plek waar nu ‘de Verhalenverteller’ staat, lag het midden van het cirkelvormige gedeelte, de waterburcht; de buitenste gracht liep tot aan de Oudenhofmolen die er nu staat en tot royaal onder het winkel-appartementengebouw aan de Irislaan. Het zuidelijke deel ligt deels onder het flatgebouw op de hoek van de Lange Voort/Ommevoort en de Lijtweg. (Canon).
Eigen ervaring
Ik bezocht het Irispark omdat ik meende dat dáár de ridderhofstad Abspoel was geweest. Meteen bij de ingang zag ik het informatiebord van de Historische Vereniging Oegstgeest, wat mijn verbeelding corrigeerde. Thuis vond ik de hele route met alle bordjes en toen zag ik dat Abspoel niet dáár heeft gestaan, maar – en ik vond dat ook veelzeggend, immers straatnamen betekenen iets – bij de Abspoelweg, in ‘de flauwe bocht die naar Warmond leidt’.
Wat dus wél op het bord bij het park vermeld stond, was de ringwalburg De Oudenhof. Prachtig! Ze hebben het modern opgeknapt, daar kan je wat van vinden (ik vind er wat van), alleen de cirkelvormige ring is mooi aangebracht. Ik liep verder het parkje in en daar, bij het bruggetje, veranderde voor mij de energie: er waren daar veel bomen en de bladeren zongen in de wind. Een oude eik, rechts naast het pad direct over het bruggetje, trok meteen de aandacht. Maar het was de hele oude eik bij het water, waar ik met mijn wichelroedes de energie in mijn handen voelde, sterk. Het is een klein stukje bos daar, met een bijzondere serene sfeer, een kleinood. Mooi als je daar in een van de (lage!)flats woont! Het moet deel hebben uitgemaakt van het gebied van de burcht.
De molen, in het park, heet de Oudenhofmolen en herinnert dus door zijn naam aan de oorspronkelijke bestemming van dit stukje Oegstgeest.
Ik ben nog één keer teruggegaan om een en ander nogmaals te bekijken. Het Irispark ligt aan de Irislaan. De houten brug op de plek van de oude toegang tot de burcht, ligt om de hoek. Ga je over die brug dan betreed je de voormalige ringburcht: over het water, naar de binnenste bewoning.
Aan de linkerkant van de brug zie je de molen, op een klein eilandje in het water. Je kunt de burcht, met de Verhalenverteller, weer verlaten; als je dan oversteekt kom je uit bij de koningslinde (te herkennen aan het ‘koninklijke’ hek eromheen , aan het begin van het winkelcentrum. Dit is de plek waar ongeveer de oude eik moet hebben gestaan.
Behalve mijmeren op een van de bankjes kun je ook bij de Verhalenverteller gaan zitten en luisteren naar een van de verhalen bijv. over Abspoel; of de Oudenhof zelf.
En hoe zit het met de oude eik?
In 2009 verscheen het boek ‘Het goed van Oegstgeest’. Hierin wordt de heilige eik omschreven als ‘een plaats die dienstdeed om met elkaar te delibereren over moeilijke kwesties of om raad te vragen of ingevingen te krijgen’ (cursief van mijn hand).
Er werd een nieuwe heilige eik geplant. Ergens in de 20e eeuw, in 1994 om precies te zijn, op bijna dezelfde plek, op het schoolplein van de Montesorrischool, die inmiddels is gesloopt, want er moest plaats worden gemaakt voor de renovatie en uitbreiding van het winkelcentrum de Lange Voort; de eik werd verplaatst naar Poelgeest (aan de Jac. Thijsselaan), de nieuwbouwwijk en staat daar nagenoeg op de grens met Leiden.
Er werden raadsvragen gesteld, over de eik. Er zou een nieuwe heilige eik geplant moeten worden. Het resulteerde, een flinke tijd later, in de koningslinde, in het winkelcentrum lange Voort. En ongeveer op de plaats waar vroeger ook de heilige eik moet hebben gestaan!
Kaart van Jacob Coensz. 1550, met dubbele ring bomen op locatie Oudenhof
Oudenhof geprojecteerd op huidige situatie*
Irispark met Verhalenverteller en houten brug
* Plattegrond van de Oudenhof, geprojecteerd op de huidige situatie. Het binnenterrein is bruin, de wallen geel en de grachten blauw. Het rode blokje links onder geeft de vindplaats van het brugjuk weer, het rode streepje rechtsboven de plaats waar het grachtprofiel is genomen. Ter oriëntatie: rechts boven de buitenste gracht is de latere Oudenhofmolen. Bron: Canon van Oegstgeest
© Lida van de Water
Bronnen
Canon van Oegstgeest, 3e druk
Judith Schuf. Heidense Heiligdommen. Zichtbare sporen van een verloren verleden. Omniboek, 2019
Historische Vereniging Oegstgeest, verschillende nummers
Fockema Andrea. Warmond, Valkenburg en Oegstgeest. Dordrecht, 1976.
Levend Land. Oude kennis en krachtplekken van de aarde als bron van transformatie. Tjeerd Gorter. Splendid Life. 2019
https://historischeverenigingoegstgeest.nl/pdf-publicaties/OO_%28VOOp%29_2006_oktober.pdf
https://treasuresofdutch.com/2020/05/08/hoe-oud-is-de-burcht-van-oegstgeest/
Geen opmerkingen:
Een reactie posten