Het Godinnepad

KRACHTPLAATSEN IN DE LAGE LANDEN - WEST

KRACHTPLAATSEN OEGSTGEEST

Oegstgeest kent een aantal interessante plaatsen. Het Groene Kerkje had al heel lang mijn interesse en deze plek was mijn ingang. Achtereenvolgens behandel ik eerst de geschiedenis van Oegstgeest; en de vondst van de Osgerschaal. Daarna De Oude Hof, Abspoel, Oud-Poelgeest en Endegeest. De belangwekkendste gebieden, voor zover ik weet.

1 De Geschiedenis van Oegstgeest; de schaal van Osger; het wapen van Oegstgeest

2 Het Groene Kerkje

3 De Oude Hof

4 Abtspoel

5 Oud-Poelgeest

6 Endegeest

Het Groene Kerkje, Oegstgeest

www.begraafplaats.nl

‘Tussen Katwijk en Rijpwetering’ ligt het Groene Kerkje van Oegstgeest. Groen omdat deze vroeger met klimop was bedekt. Hoewel geregeld verbouwd, wordt dit beschouwd als de oudste kerk van Nederland ten noorden van de Maas (!!) De oorspronkelijke naam is St Willibrordkerk. Dit zou de eerste kerk zijn die de prediker in het heidense Nederland stichtte. In 739. Vermoedelijk was het van hout en bestond het, naar het model van de plaatselijke woonstalhuizen, enkel uit een rechthoekig schip van een meter of zes breed. Hoe die plek er vóór deze eerste christelijke kerk precies uitzag, is niet bekend. Het was , zoals al aangegeven bij de geschiedenis van Oegstgeest, toen ook al het hoogste punt in de omgeving, een landschap met strandwallen, kwelders en kreken.

Er woonden destijds al behoorlijk wat mensen, misschien, zegt de Canon van Oegstgeest, was het ook een heilige plaats. We weten dat dit niet waarschijnlijk is, maar zeker: op de plaatsen waar de christelijke kerkjes werden gebouwd, ging een kapelletje vooraf, dat nadrukkelijk werd geplaatst op een voor de voorouders sacrale plek. Er zijn Romeinse scherven gevonden, een restant van de latere Karolingische kerk bevat vermoedelijk Romeinse tufsteen en tussen de terp en de A44 zijn sporen van vroege bewoning aangetroffen.

Van Krieken stelt de bewoning pas veel later, Romeinse tijd. Dat is gangbaar in de traditionele geschiedschrijving. Hoe kunnen we ons de toestand van deze streek omstreeks het jaar 1000 voorstellen, vraagt hij? De veenstreek in deze omgeving was moeilijk bewoonbaar, zodat alleen tegen de uit de Romeinse tijd overgebleven Rijndijk en op de kleiboorden der wateren hier en daar hofsteden of vissershutten werden aangetroffen. Op de als eilanden oprijzende geestgronden en binnenduinen was daarentegen een talrijke bevolking gevestigd.

Is de heuvel waarop het Groene Kerkje staat, een vroegere Romeinse burcht geweest? Hierover zijn de meningen verdeeld. De Heer W.J.J.C. Bijleveld (in een artikel in het Leids Jaarboekje van 1917), meent, dat we hier te doen hebben met een van de hoogste binnenduinen. Frans van Mieris, in zijn “Beschrijving der Stad Leyden” 1770, is echter van oordeel dat hier inderdaad een Romeinse sterkte is geweest. Een ernstig onderzoek naar de vraag of hier een Romeinse burcht is geweest is voor zover bekend, nimmer geschied. Doordat de heuvel later als begraafplaats is gebruikt, zo stelt hij, is dit onderzoek ook wel zeer bemoeilijkt.

Oegstgeest was echter in de 7^e eeuw van onze jaartelling al een belangrijke regionale handels- en havenplaats en de inwoners leefden vooral van geïmporteerde goederen zoals wijntonnen, varkens. Ze waren goed in waterbeheer, bouwden aan de rivier grote kades en zelfs een dam. De nederzetting was vele malen groter dan archeologen aanvankelijk dachten. De voorwerpen die uit de grond komen, komen soms helemaal uit India of Constantinopel. Eén van de voorwerpen is dus de (tot verrassing van de archeologen) rijk versierde schaal van Osger uit de 7^e eeuw, waarover het vorige artikel gaat.

Het is in deze altijd opvallend te lezen hoe de wetenschap op eerdere aannames terugkomt, meestal gaat dit over het vermeende lagere beschavingspeil van onze voorouders, zodat ze bij bepaalde vondsten en nieuwe inzichten tot hun verbazing moeten constateren dat onze voorouders ‘van wanten wisten’. Geschiedenis is niet een lineair verloop van barbaars naar beschaafd, maar kent meerdere perioden van vooruitgang en bloei, naast verval en terugval.

De komst van Willibrord

De Engelse Willibrord voer volgens zeggen bij Katwijk de Rijn op. Willibrord, die in 691 met elf medewerkers op het strand ergens tussen Wassenaar en Katwijk zou zijn geland (waarna hij naar Utrecht trok).

“De kerstenaars kwamen aan in Katwijk. Ze konden de plek om te landen goed zien, daar lag immers een grote strandwal. Ze wisten dat langs die wal een belangrijke route liep, zodat ze makkelijk hun weg zouden kunnen vinden. Willibrord had zich laten vertellen dat op een uitloper van die strandwal al in de 2de eeuw mensen woonden.( …) Goddeloze Bataven. Hier was werk te doen. (…) Verderop woonden vele heidenen die gekerstend moesten worden om hen te redden van de verdoemenis.” (www.beleven.org)

Het kerkje lag aan de Rijnsburger Vliet (!!). een riviertje dat uitmondde in de Rijn. De heuvel waarop het Kerkje staat, is oorspronkelijk een vooruitgeschoven post in het moerassige waterland. Geologen noemen dat “Het Leidse zeegat”. Het was het sluitstuk van het voormalige kustgebied en was van het overige deel van de V-vormige geestrug gescheiden door de Vliet, de “Rijnsburgse Vliet”. (Bron v. Varik). Deze heuvel heette in de vroege Middeleeuwen Kerkwerve: de werf waarop de kerk stond. De grond moet in ieder geval relatief hoger zijn geweest dan de omgeving.

Het Groene Kerkje werd als eerste kerk in de wijde omgeving dus op Kerwerve gebouwd, gevolgd door de abdij van Rijnsburg. In die tijd stonden er ook zeven of acht kastelen waarvan één burcht om het gebied te verdedigen tegen de Vikingen. Eén kasteel was voor de burggraven van Leiden.

Het kerkje lag langs een belangrijke route op de rand van een strandwal. Volgens de overlevering, in ieder geval, op de resten van een Romeinse nederzetting; het werd in 856 werd verwoest door de Noormannen. Zeer waarschijnlijk heeft er in de 9e, 10e en 11e eeuw een tufstenen Karolingisch kerkje gestaan. Het lijkt erop dat de onderste lagen tufsteen van het onder de vloer onder de huidige preekstoel gevonden muurwerk nog een restant vormen van die tweede christelijke kerk. Een andere bron noemt de tufstenen funderingslaag onder de preekstoel echter als zijnde van de Romaanse kerk die het Karolingische kerkje in de 12^e of 13^e eeuw verving. Ook worden de sierelementen in de buitenmuren van de huidige kerk mogelijk van de Romaanse kerk afkomstig geacht.

In de 14e eeuw werd de apsis van de Romaanse kerk, als die er al was, vervangen door een Gotisch koor en later, waarschijnlijk in de 15e eeuw, werd het dwarsschip toegevoegd. Tegelijk werd het Romaanse schip vervangen. Mogelijk deed men dat door om het bestaande schip een nieuw Gotisch schip te bouwen; dat zou de verklaring kunnen zijn voor de onregelmatige vorm van het schip met zijn niet-evenwijdige muren

In de 15e eeuw is er aan de zuidzijde een kapel naast gezet, die mogelijk diende als priestergraf en waarvan de fundamenten nu nog te zien zijn.

We kennen het Kerkje dus als protestants maar ook dit kerkje begon als een kerkje van de Romeinse Katholieke Kerk. En naast deze parochiekerk was er nog de kapel van het klooster Mariënpoel en de huiskapel op Poelgeest (waarschijnlijk), aldus Fockema Andrea.

Wat je nergens anders leest: deze parochiekerk bezat óók een Onze Lieve Vrouwe-altaar. Een beeld van Onze Lieve Vrouwe wordt geregeld in processie rondgevierd, wellicht op Maria Hemelvaart, denkt deze historicus. Mogelijk, oppert hij ook, was deze hoogtijdag ook kermistijd. Zeker is dat later de Oegstgeester kermis omstreeks deze tijd plaatsvond, op de laatste zaterdag van augustus namelijk. Er was een heuse O.L.V.- en St. Willibrordbroederschap, typisch middeleeuws. Doel was de gezamenlijke godsdienstoefening met bijzondere verering van de maagd Maria en St. Willebrord!

Geen idee wat er met dit altaar én het beeld van de Vrouwe is gebeurd…….. ik ben bang dat het de Beeldenstorm dan wel het beleg van Leiden niet overleefd heeft.

www.beleven.org

In 1574 is de kerk, tijdens het Beleg van Leiden (Tachtigjarige Oorlog) opnieuw verwoest, zij het dat grote muurdelen bleven staan, wat met name aan de zuidzijde nog te zien is. Voor dat beleg werden in de omtrek van Leiden alle stenen gebouwen afgebroken, om te voorkomen dat de vijand daar een schuilplaats in zou vinden.

Na het ontzet van de stad Leiden begon men pas in 1593 aan de bouw van een, nu gereformeerde, houten noodkerk binnen de ruïne van het schip; de behouden tufstenen toren en het kostershuis werden gerepareerd. In 1662-1663 is het resterende deel van de kerk herbouwd. Deze herbouw vond plaats op de funderingen en met gebruikmaking van resten van zijn voorganger. Wie buiten om de kerk heen loopt, kan in de stenen de sporen van deze geschiedenis nog terugvinden. Zo ontstond de huidige, éénbeukige kruiskerk, gebaseerd op het 15de-eeuwse gotische model. De kerk is gemetseld in baksteen en tufsteen. De Romaanse tufstenen toren is in 1830 afgebroken. Bij de restauratie in 1956 werd op de plek van de toren een entreeportaal gebouwd.

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, CC BY-SA 4.0

Als de burgemeesters van Leiden eens een dienst wilden bijwonen, als ‘Heren van Oegstgeest”, zaten zij in de speciale banken; dat ging zo in oude tijden. Hun familiewapens zijn nog te zien in het grote zuidvenster. Sinds 1857 heeft het kerkje een orgel, geschonken door de familie Gevers van Endegeest. Deze familie bezat het landgoed en landhuis Endegeest.

“Ruïne Groene Kerkje", uit: Oegstgeester Courant, April 2001

De Groene of Willibrordkerk, gezien vanuit het zuidoosten (www.oorlogsgravenoegstgeest.nl)

Leylijn

Volgens metingen Van der Tuin wijst zijn instrument op 4 km afstand in de richting van het kerkje. In de viering van deze oude kerk bevindt zich inderdaad een LC. De viering is de plaats in een kerk of kathedraal waar het schip en de dwarstransepten elkaar kruisen of doorsnijden; op een plattegrond is deze ruimte een vierkant.

Wikipedia

Zo te zien ligt de kerk op de Soestdijklijn. Maar net als Rijpwetering constateert Van der Tuin iets onverwachts. Want op 1 km afstand blijkt er niet naar de kerk te worden gewezen, maar naar een plek vóór de kerk. Na wat proberen vanaf diverse afstanden en uit verschillende hoeken, aldus Van der Tuin, bleek dat het krachtigste LC in een perkje aan de andere zijde van de weg langs de kerk zit. Hier is duidelijk waarom de kerk daar niet staat. De kerk staat op een hoge plek. Maar het omliggende land is laag. De plaats van het hoofd-LC was vroeger te drassig. Deze plek ligt wel precies op de Soestdijklijn.

Een andere bron, Sullivan, vermeldt een leylijn die begint op een eiland midden in de Kagerplassen. Deze passeert het huis te Warmondt en gaat dan naar de ruïne van de kerk in Warmond. Het is bekend dat hier in 1063 een kerk is geweest, de latere Gotische kerk is in 1573 vernield en alleen de toren en het kerkhof bleven bewaard. Naast de kerk zijn uitgebreide ondergrondse tunnels, waarvan een leidt naar de leylijn van de 13^e- eeuwse ruïne (letterlijk staat er: een cirkelvormige gracht) van Teylingen, waar later een Cisterciënzer religieus huis heeft gestaan.

De lijn gaat dan door het Groene Kerkje en nog een andere windmolen voordat hij eindigt bij Rijnsburg, bij de kerk en de ruïne van het klooster. Dit werd in 1573 verwoest. Er hebben hier verschillende kerken op deze plek gestaan, de vroegste was een kapel uit het jaar 100 van onze jaartelling. Een klooster werd in 1133 gebouwd en een kerk in 1170. De plek werd in 1949 opgegraven en de leylijn passeerde zeer accuraat door het kerkhof en de buitenkant van het gebouw. Lengte leylijn = ong. 4,5 mijl.

Ook John Hunter noemt deze leylijn in het tijdschrift de Ley Hunter (nr. 104)., alleen vermeldt deze schrijver dat ná de ruïnekerk te Warmond de lijn door gaat naar ‘het voormalige steenhuis met woontoren en ringmuur van de Heer van Teylingen. Hier is nu de kinderboerderij ‘De Kloosterhof gevestigd, op Kloosterwei 141.

Dus Kagerplassen, Huys te Warmondt, ruïnekerk Warmond, Kloosterwei Warmond, Groene Kerkje, Rijnsburg.

Overigens noemt Van der Tuin op pag 382 ook de lijn vanaf Escorial, die de kapel van het Groene Kerkje aandoet en naar de kapel in Vogelenzang (op het voormalige terrein van het psychiatrische ziekenhuis, nu openbaar gebied). Of er op deze manier sprake is van meerdere leylijnen is mij echter niet duidelijk.

Omgeving

Op de strandwallen werden door de rijke heren versterkte huizen gebouwd. Nog steeds herinneren landgoederen en landhuizen aan vroeger tijden. In Oegstgeest vind je Landgoed Oud-Poelgeest, en iets verderop stond de ridderhofstad Abspoel; landgoed Endegeest (en Rhijngeest) maar ook in het Irispark is een herinnering aan een ringwalburcht De Oudenhof.

Eigen ervaring

Ik was er de eerste keer op een zeer hete dag. Te heet om echt iets te ondernemen. Er was een tuinman aan het werk dus was het moeilijk om te wichelen. Ik heb niet gelet op ruïnedelen maar die ook niet direct gezien. Wél trof ik het immens grote graf aan van jonkheer D. Th. Gevers van Endegeest, voluit Jhr. Mr. D. T. (Daniël Theodore) Gevers van Endegeest. Een graftombe. Een werkelijk grote steen, een heus monument en dat voor één man. Ogenschijnlijk, blijkt. Aan weerszijden stonden vermeldingen: boek Johannes en boek Korinthe. Dat is niet zonder belang in het teken van de zeer grote fleur-de-lis die op de grote deksteen gebeiteld was. Dit zeer grote graf lag pal náást de kerk, als enige. De graftombe is geschonken door zijn vrouw Johanna Margaretha Deutz van Assendelft, in dankbare herinnering. Thuis dook ik achter de computer en vond ik aanvullende informatie.

Daniels vader, Dirk Cornelis had een grafkelder in het koor van de kerk, voor 10 personen. Omdat begraven in de kerk vanaf januari 1829 niet meer mocht, kreeg Dirk van de kerkvoogdij een stuk grond op het kerkhof om er een nieuwe grafkelder te metselen. Het is dus geen eenmansgraftombe. Op de immense afdekplaat staat de tekst ‘grafkelder Gevers van Endegeest 1828’, met – als enige versiering - het (gebeeldhouwd) familiewapen prominent bovenop. De fleur de lis dus. Op 31 december 1827 was Dirk Cornelis bij Koninklijk Besluit verheven in de adelstand en het familiewapen werd begin 1828 goedgekeurd. Nieuwe adel dus. Van oorsprong regenten. Het grafmonument werd door de weduwe van Daniël Theodore vervaardigd in 1878. Het familiegraf is geregistreerd onder nummer 369. (Historische Vereniging Oegstgeest). Bij deze grafkelder, niet ver van de muur van het kerkje, voelde ik wel energie in mijn handen. Het LC in de viering?

Bij een volgende bezoek had ik meer tijd en ruimte om rond te kijken.

Ik zag (de) oorspronkelijke stenen aan de onderkant van de muren, ik zag nu ook de contouren van het kapelletje, rechts bij de ingang. Het graf van Gevers staat bij het venster aan de zuidzijde, met daarin de 12 familiewapens van alle burgemeesters. Hier ook weer het familiewapen van Gevers: de zilveren lelie op een blauw schild. Bij deze muur voelde ik met de wichelroedes geen energie; dat was wel het geval aan de andere kant, zij het lichtjes! De noordzijde dus. En ook om de hoek, waar een brede bank staat, gingen de wichelroedes naar elkaar en dat was daar veel sterker.

Ik zag 2 graven met bijzondere symbolen... een ankh-teken; een Keltisch kruis; dat kan dus blijkbaar op deze van oorsprong protestantse begraafplaats, prachtig.

Ik heb even op het bankje om de hoek van de noordzijde van de viering gezeten en genoten van het ruisen van de bomen. Overal staan ruime banken, waar je kan zitten en zijn. Een oeroude plek.

Ik heb ook het perkje aan de overzijde, wat Van der Tuin noemt, onderzocht. Op het smalle strookje gras is inderdaad warmte in de handen te voelen en de wichels draaien wat naar binnen. Ook op het grotere stukje gras, richting nieuwe begraafplaats is op een plek de warmte/tinteling in de handen voelbaar en reageren de wichels enigzins.

https://nl.findagrave.com/memorial/234007624/dani%C3%ABl-th%C3%A9odore-gevers_van_endegeest. Toegevoegd door Kevin2000vm / idem, Toegevoegd door Kevin2000vm

De fleur-de-lis als enige op de grafzerk, zeer prominent (LW)

Over de fleur-de-lis heb ik een artikel geschreven in het kader van 'Maria Magdalena in Anloo', te vinden op blogspot 'Godinneplekken in de Lage Landen': https://aleidisavenahar.blogspot.com. Of op linkedIn: https://nl.linkedin.com/pulse/maria-magdalena-anloo-deel-2-lida-van-de-water. Ook staat het op academia.edu.

Het kerkje ligt op een lichtglooiende heuvel – terp las ik bij de Historische Vereniging Oegstgeest; dat is goed te merken: als je de toegang naar het kerkje oploopt.

Bron: findagrave

Praktisch

De Groene Kerk is eigendom van de Protestantse Gemeente Oegstgeest.
Het ligt aan de Haarlemmerstraatweg 6, Oegstgeest.
Hier ligt de Wolkers familie begraven. Niet de schrijver!
De weer zichtbaar gemaakte fundamenten van de kapel zijn te zien naast het ingangsportaal van de kerk; ook is een burgemeestersgraf te zien.De kerk kreeg de naam ‘Groene Kerk’ doordat de kerkvoogd J. van den Berg in het laatste kwart van de 19de eeuw klimop liet aanbrengen. Die klimop is verwijderd omdat de begroeiing het muurwerk aantastte.
Naast het kerkje ligt een aantrekkelijk fietspad, het blijkt de plek te zijn waar vroeger een hofstede genaamd Haaswijk is geweest! Een infobordje van de Historische Vereniging Oegstgeest vermeldt dit. Vandaar dat de wijk Haaswijk heet ….