KRACHTPLAATSEN IN DE LAGE LANDEN - WEST
KRACHTPLAATSEN OEGSTGEEST
Oegstgeest kent een aantal interessante plaatsen. Het Groene Kerkje had al heel lang mijn interesse en deze plek was mijn ingang. Achtereenvolgens behandel ik eerst de geschiedenis van Oegstgeest; en de vondst van de Osgerschaal. Daarna De Oude Hof, Abspoel, Oud-Poelgeest en Endegeest. De belangwekkendste gebieden, voor zover ik weet.
1 De Geschiedenis van Oegstgeest; de schaal van Osger; het wapen van Oegstgeest
2 Het Groene Kerkje
3 De Oude Hof
4 Abtspoel
5 Oud-Poelgeest
6 Endegeest
Het Huis Abspoel - Tekening door A. de Haen
Hoewel er van de hofstede Abspoel niets meer te zien is, is het interessant om er nadrukkelijk melding van te maken.
De Abspoelweg (zonder -t) in Oegstgeest verwijst naar huize Abspoel, dat moet hebben gestaan in het gebied waar nu imposante villa’s van happy few staan (weliswaar hutje-mutje), hoek Van Paedtlaan en de Abspoelweg. Om dat uit te vinden, was ik nog al even bezig; pas toen ik op de fiets was gesprongen om ter plekke polshoogte te nemen, vond ik informatie ‘zwart op wit’.
’In een flauwe bocht van de weg naar Warmond’. Die bocht is er niet meer, de weg is rechtgetrokken. Van het huis met omgeving is ook niets meer te bekennen, je kan het alleen uitvogelen door de naambordjes van de straten: naast de Mathenesselaan is er ook nog een Van Leyden Gaelstraat hier en ook de van Brouchovenlaan herinnert aan (de eigenaren van) het landhuis. Deze vier vormen een rechthoekig gebied, waarbinnen het huys Abtspoel moet hebben gestaan. Hoek Abspoelweg en de Van Paedstlaan (logisch).
Hier, ter hoogte van de bushalte, staat het informatiebord nr. 7 van de Historische Vereniging Oegstgeest: “‘t Huys Abtspoel”, zo stond het bekend. De Abts Poel, feitelijk. Zoals het kasteel Oud-Poelgeest omzoomd was ‘door moerassen en poelen, zo ga ik ervanuit dat dit ook de aanduiding was van deze plek: ‘de poel van de abt’.
De vereniging geeft het in haar ‘bordjeswandeling’ aan als “via de Hofbrouckerlaan en de Mathesselaan richting Abtspoelweg – even denken, maar het klopt, alleen kom je dan van de andere kant. Pelinck schrijft in het Leidsch Jaarboekje 1963 : “de Warmonderweg aflopen tot halverwege de Kwaaklaan en het Warmonderhek (…) net voorbij de tennisvelden”, Overigens ligt er verderop, aan de overkant nog een Abtspoelhof (met een -t), als straatnaam. Dat was ook een optie, dacht ik aanvankelijk, starend op de kaart van Oegsgeest en foto’s van oude kaarten. Maar het zal een verwijzing zijn naar de voormalige hofstede dus, aan de overkant.
Kaart met omgeving Abtspoel (HVO). Hier zie je het huis, aangeduid als ‘Kasteel Abtspoel’, in de bocht van de weg liggen.
Hofstede, een uithof, kasteel: het huis wordt op verschillende manieren aangeduid; “een omgracht huis met het uiterlijk van een kasteel” (Wikipedia). Op de website van kastelen Zuid-Holland wordt het beschreven als ‘een buiten’, maar ook ‘ridderhofstad’ genoemd en ook ‘een omgracht, kasteelachtig huis van ten minste drie vleugels en een (trap)toren’. Ook wordt er geschreven dat ‘de oude uithof’ waarschijnlijk als uitgangspunt dienst heeft gedaan bij de aanleg van de buitenplaats. Mogelijk wordt hier de motte Oudenhof (nu Irispark) bedoeld.
De Historische Vereniging noemt Abtspoel (‘t Huys Abtspoel ) ook een hofstede. Ze schrijft het volgende over dit kasteel: “Abtspoel is gebouwd in de 15e eeuw door de abt Willem van Mathenesse als bezitting van de abdij van Egmond. Het kasteel lag binnen een brede gracht en was aanzienlijk in omvang. Om Abspoel heen lag in de vorm van een halve maan de Brouchovenpolder (in de bocht die de Trekvaart daar maakte, die bij het landgoed hoorde.
In haar periodiek van okt 2006 staat echter dat de abdis van Rijnsburg in het midden van de 13e eeuw het kasteel liet bouwen – als beveiliging van de uitloop van de Vliet in de poelen tussen Poelgeest en Warmond. Watermanagement dus! Als kasteel Abtspoel deed zij het korte tijd later over aan de abt van het klooster te Egmond. De latere Overveerpolder is te danken aan het inpolderen van de wildernis langs de Mare door het klooster van Egmond, 13 of 14e eeuw.
Pelinck schrijft: “Abspoel was een oude bezitting van de abdij van Egmond, welke instelling, vrij kort bij de abdij van Rijnsburg, in het ambacht van Oegstgeest van lieverlede een aanzienlijk bezit had verworven, dat in 1544 100 morgen beliep, waarvan 63 rond een door de abt Willem van Mathenes (1458) gebouwd huis (…). In 1457 werd de kapel gewijd. Een kasteel of versterkt huis was het afgezien van de ligging binnen een gracht, eigenlijk niet, maar vrij omvangrijk moet het wel geweest zijn, want blijkens een in 1542 verrichte telling had het huis toen 7 schoorstenen. Nochtans zat er iets riddermatigs aan dit huis, zij het dan bescheiden, want in 1443 verleent hertog Philips het recht van zwanendrift. In de rekeningen van de abdij van Egmond vindt men telkens posten betreffende deze uithof.”
In 1516 heeft de toenmalige abt zijn toevlucht genomen tot Abtspoel vanwege de uitgebroken pest. Hij heeft aanzienlijke verbeteringen aan het gebouw aangebracht. In 1561 werd Nicolaas van Nieuwland, de eerste bisschop van Haarlem, de bewoner van het huis. In 1568 werd hij afgezet door Alva en moest hij uitwijken naar Utrecht. Daarna werd het huis door het soldatenvolk geplunderd.
Waarschijnlijk hebben de nog bestaande muren als basis gediend voor een snelle herbouw van Abtspoel. Het gebouw bestond uit vijf rond een traptoren opgetrokken blokken en een langwerpig dienstgebouw. Zes zadeldaken met trapgevels gaven dit uit het water oprijzend bouwwerk een schilderachtige aanblik. Er was verder een soort poortgebouw dat toegang gaf tot een met een borstwering omgeven plein, waar het huis op stond.
Tekening Abtspoel, Roghman
't Huis Abtspoel 1730 (HVO)
Abtspoel 1863 voor de sloop (HVO)
In 1574, tijdens het beleg van Leiden, wordt het huis verbrand door de Leidenaren, die de taktiek van de verschroeide aarde toepasten om te voorkomen dat de Spanjaarden zich er zouden verschansen. Tot 1591 stond het pand in puin. De Staten van Holland hadden de Egmondse bezittingen geconfisqueerd en verkochten de ruïne in dat jaar aan Foy van Brouchoven, toen rentmeester van Rijnland en later schepen en burgemeester van Leiden. De Van Brouchovens waren vooraanstaande bestuurders; het geslacht leverde gedurende honderd jaar 3 generaties van schouten, baljuws e.d.
In 1643 werd het huis gekocht door burgemeester Willem Paedts, die in Leiden een statige woning aan het Rapenburg bewoonde. Diederick van Leyden Gael (overleden in 1846) was de laatste eigenaar, zijn weduwe overleed in 1862. De hofstede had meer dan 270 jaar de Leidse patriciërs als zomerverblijf gediend. Alle straatnamen kunnen dus herleid worden en vertellen de geschiedenis van Abtspoel. Een aantal wapens aan de muren in het souterrain van Oud-Poelgeest herinnert ook aan enkele van deze patriciërs.
Het Erfgoed Leiden heeft een aantal schetsen/tekeningen waarin Abtspoel de titel ‘ridderhofstad’ heeft.
Waarschijnlijk vanwege de verkoop in 1863 is er een kaart van het huis Abspoel gemaakt, bewaard in het kadaster, nu in de collectie van Erfgoed Leiden en Omstreken. Hier wordt niet alleen het huis (met vijvers) maar ook de bijbehorende landerijen getekend.
Ab(t)spoel, heel klein, helemaal boven in…
Krachtplaats
Het huis Abspoel is interessant vanwege de volgende informatie. Het park bezat rechte lanen waarvan één het gezicht had op het Groene Kerkje, een ander had als eindpunt een gebeeldhouwde obelisk. In 1863 werd Abtspoel geveild, waarna het gebouw werd afgebroken en het park in teelland veranderde. “
Ik heb geen informatie over of verwijzingen naar leylijnen kunnen vinden; wel vind ik het opmerkelijk dat (waarschijnlijk) de kleinzoon van Paedts, Willem Paedts jr. (1665-1740) verantwoordelijk was voor de rechte lanen in de tuin en dat één van de lanen was gericht op het Groene Kerkje. Sterker nog: vanuit het huis was er via die centrale laan uitzicht op het Groene Kerkje, aldus de tekst op kasteleninzuidholland.nl. Niet zonder betekenis als je bedenkt dat er sprake is van een leycentrum in het kerkje van Oegstgeest. Als de ‘Soestdijk’lijn (Van der Tuin) vanaf Warmond via het kerkje naar Rijnsburg gaat, moet er dus nog een andere leylijn zijn.
bron: Pelinck (Jaarboek 1963)Tevens was er een andere laan die uitkwam op een obelisk. Dit lanenpatroon is op deze kaart goed te zien. Of het geometrisch iets uitbeeldt, weet ik zo niet, maar het lijkt mij zeer aannemelijk.
De obelisk in 1942 (Wikipedia) 
De stenen obelisk afkomstig van Abspoel (J. van der Kooij)
Tot slot – Zoals wel vaker gebeurd, is in sommige stukken de t van abt is vervallen en spreekt men dus spreekt over Abspoel, vandaar dus de Abspoelweg.
© Lida van de Water
Bronnen
E. Pelinck, Het Leidsch Jaarboekje 1963
HVO, periodiek, oktober 2006
Levend Land. Oude kennis en krachtplekken van de aarde als bron van transformatie. Tjeerd Gorter. Splendid Life. 2019
https://historischeverenigingoegstgeest.nl/erfgoed/levend-verleden/08-t-huys-abtspoel
https://www.kasteleninzuidholland.nl/Pages/Abspoel.htm
Wikipedia
Tekening door A. de Haen (terwijl Erfgoed Leiden zegt: maker onbekend, maar er staat duidelijk Haen op de tekening. Hier is het huis wat beter te zien.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten